Bewerkingen

Iedereen maakt bewerkingen; je hoeft maar een deuntje van de radio te neuriën of je hebt je bewerking al gemaakt. Dat zegt iets over het deuntje: soms heeft het een hoog oorwurm-gehalte, of misschien maakt de kwaliteit van de melodie jou -al fluitend- tot bewerker.

Het is de kwaliteit van het origineel die de bewerking waardevol maakt. Zo hebben vrienden in onze studententijd mij tijdens een feestje eens diep ontroerd door een uitvoering van Schuberts Erlkönig, Henk zong en Jan zat achter het harmonium(!). Het heelal vond het blijkbaar nodig om op dat punt in tijd en ruimte de emotie van dit meesterwerk te delen, ongeacht de bewerkers.

In de klassieke muziek heeft een bewerking al snel iets minderwaardigs, je behoort immers al je energie te steken in het laten klinken van het origineel, zoals de componist het heeft bedoeld. Ik heb een aardig voorbeeld van zo’n in mijn ogen afkeurenswaardige bewerking, toen het leven nog eenvoudig en ik snob was. Ons universiteitskoor was uitgenodigd deel te nemen aan een Eurotreff korenfestival, waar Händels oratorium The Messiah als gezamenlijk werk zou worden uitgevoerd. Maar... dan wel in de Mozartfassung¹. Al eerder had ons koor Händels meesterwerk uitgevoerd, maar dan uiteraard in originele bezetting, tot en met een in die dagen vrij uitzonderlijke countertenor. Dat een bijna-romanticus als ene Mozart zich zo'n 50 jaar na de uitvoering van het origineel had vergrepen aan dit hoogtepunt uit de barok vonden wij op z’n minst afkeurenswaardig. Totdat we gingen luisteren. Mozart heeft niet alleen met extra hout- en koperblazers het stuk een ander karakter gegeven, maar ook hier en daar, subtiel maar geniaal, een melodielijntje toegevoegd. Dat laatste, het daadwerkelijk wijzigen van de compositie, gaat veel verder dan het veranderen van de instrumentatie. Toch kan je dat juist aan iemand als Mozart wel toevertrouwen. Nu zeg ik dan ook -inmiddels grotendeels snob-af- ‘de componist is dood, leve de bewerker’.

Bewerkingen kunnen mensen ook toegang geven tot bepaalde muziek die zij anders niet of niet graag zouden horen. Zo zijn er mensen die om voor hen zwaarwegende redenen een hekel hebben aan orgelmuziek. Jammer als je dan van Bachs muziek houdt; dan mis je een groot en schitterend deel van zijn composities. Geprezen zij de bewerkingen! De 6 triosonates voor orgel zijn -als voorbeeld- prachtig bewerkt voor hobo, altviool en cello. Of -voor sommigen- langdradige aria’s uit Bachcantates met vreemde teksten zijn fraai bewerkt voor piano.

Terug naar de Hohe Messe, een gezongen Latijnse kerkmis; voor velen al reden genoeg om niet eens te beginnen met luisteren. Ook hier kan een bewerking toegang verschaffen. Een transcriptie voor piano van de gehele Hohe Messe is eenvoudig te vinden en te beluisteren, uitgevoerd door de bewerker, Ruoshi Sun, zelf op elektronische piano (helaas, zegt het restje snob in mij). Ook voor iemand die graag naar een uitvoering van het origineel luistert, kan zo’n pianobewerking² een openbaring zijn. De bewerking namelijk kent maar één klank, die van de piano. Het origineel (bijv. het 1^e Kyrie) kent zes klanken: fluit, hobo, fagot, strijkers, stem en continuo. Daardoor kunnen bepaalde stemvoeringen, melodielijntjes opeens wél opvallen, terwijl in het origineel zo’n melodielijn bijvoorbeeld begint bij de alt en door de hobo wordt voortgezet. Zodoende horen ook minder goed getrainde oren verbanden, die anders verborgen zouden blijven. Om diezelfde reden vallen in de pianobewerking sommige zeer gedurfde dissonanten gemakkelijker op dan in een originele uitvoering: de harmonische complexiteit is eenvoudiger op waarde te schatten.

Een extreem voorbeeld van een bewerking die een bepaald publiek mogelijk toegang verschaft tot de heerlijkheden van de Hohe Messe, biedt de heavy metal uitvoering van het Crucifixus door Selin Schönbeck. Ik vind klank en volume van heavy metal vreselijk. Wel heeft een heavy metal liefhebber, nota bene luisterend naar de naam Sebastiaan, mij eens proberen te overtuigen van de kwaliteit van die muziek. En dat lukte hem; door de verschrikking van klank en volume heen kon ik de opbouw, structuur en kwaliteit van die muziek waarderen. Blijkbaar kan de taal van het gevoel met zeer verschillende monden worden gesproken. Dat bewijst ook deze heavy metal uitvoering van het Crucifixus. Ondanks al zijn woestheid doet hij geen enkele noot van Bach geweld aan. Hij schreeuwt zelfs uit dezelfde Bärenreiter uitgave, die wij ook gebruiken. Met deze bewerking bereikt hij mogelijk luisteraars, die anders nooit één noot van de Hohe Messe zouden hebben gehoord. Alleen dat al is de niet te onderschatten verdienste van een bewerking.

Noten:

¹ Der Messias, KV. 572, is Mozarts Duitstalige versie uit 1789 van The Messiah, het oratorium uit 1741 van Händel. Op initiatief van Gottfried van Swieten bewerkte Mozart Händels werk voor uitvoeringen in Wenen.

² Een pianobewerking is een weergave van alle noten, koor en orkest, uit de partituur, niet te verwarren met een piano-uittreksel uit een koorpartituur, waarin -naast de koorpartijen- slechts de orkestpartij, bewerkt voor piano, wordt weergegeven.