Manager
door Wouter Olthuis
Geloof het of niet, op deze website probeer ik mijn enthousiasme over de muziek van Bach niet de boventoon te laten voeren. U heeft immers baat bij onpartijdige, waarneembare informatie. Mijn mening doet er niet toe (nou ja, ...) en enthousiasme over Bachs muziek bepaalt u zelf maar. Wel duizelt het mij soms te ontdekken dat Bach zich grootmeester toont in nog meer facetten van het componeren dan ik al wist. Lezend in een boek van musicoloog Christoph Wolff over Bach werd mij duidelijk hoe fraai de structuur van het Gloria uit de Missa1 vorm is gegeven. Ongeacht de aanvliegroute blijkt en blijft het telkens een grootmeesterstuk.
Laat mij toelichten wat ik bedoel. Op het algemene (macro)niveau van misdelen en tekst ligt de structuur vast, want Bach kiest er nu eenmaal voor een Latijnse kerkmis op muziek te zetten. Op het (micro)niveau van de afzonderlijke delen toont Bach zich de gebruikelijk meester door tekst en muziek met hier vaker besproken middelen, ook buitenmuzikale, op elkaar af te stemmen. Dan is er een tussen-niveau waar Bach zich een voortreffelijk middelmanager2 toont, kijk maar naar onderstaande tabel:
In vier delen, drie aria’s en een duet, laat Bach niet alleen alle 5 zangsolisten aan het woord, maar biedt ook de vertegenwoordigers van alle instrumentgroepen uit het orkest de kans te gloriëren. Dat is grootmoedig, fijn voor de luisteraar en smeedt eenheid in het orkest. Ook op dat niveau toont Bach zich een uitstekende componist.
Het is dus kundig en aardig dat Bach dit zo heeft gedaan, rest nog de vraag: waarom? Daarop zijn twee antwoorden mogelijk:
Weet u nog dat deze Missa een visitekaartje is van Bach, op zoek naar een loopbaan aan het hof in Dresden? Bach kende uit eerdere contacten de smaak en samenstelling van dat hoforkest en zelfs de reputatie van enkele solisten persoonlijk. Dat heeft hem er gewiekst toe gebracht de Dresdener zangsolisten en instrumentalisten te laten schitteren, mogelijk ten bate van zijn beoogde benoeming aan het hof te Dresden.
De tweede reden om solistische vertegenwoordiging van alle instrumentgroepen en de vijf zangsolisten in deze grote lofprijzing van de drie-eenheid aan bod te laten komen, is een religieuze. Vrij naar psalm 150: alles wat adem heeft, love de Here! Kortom, alle musici moeten kunnen deelnemen aan deze lofprijzing, en dat heeft Bach keurig mogelijk gemaakt.
Het op muziek zetten van een Latijnse kerkmis is een enorm project. Het managen van zo’n project vereist een waaier aan vaardigheden. Met jeuk in het lijf heb ik op Wikipedia naar ‘manager’ gezocht. Wat ik daar heb geleerd, leidt mij tot de gevolgtrekking dat Bach op het gebied van topmanagement, middenmanagement én operationeel management een meester was. En hij kon nog aardig componeren ook.
Noten:
1 De Missa is het eerste gedeelte (uit 1733) van de Hohe Messe en bestaat uit het Kyrie (drie delen) en het Gloria (negen delen). Zie ook de vertaling op deze website.
2 Het woord ‘middelmanager’ bestaat echt in het Nederlands, ingeslopen vanuit het wél begrijpelijke Engelse ‘middle manager’. Welk middel hij/zij managet is mij onduidelijk.