Polonaise
door Wouter Olthuis
Zelfbeschouwing: sommige van mijn bijdragen hebben naar ik hoop enige waarde omdat ik melding maak van oorspronkelijke waarnemingen, gedaan in de partituur of tijdens repetities van de Hohe Messe. Andere bijdragen zijn voor een kleiner of groter deel mede gebaseerd op reeds gepubliceerde waarnemingen. De waarde die ik dan aan zo’n bijdrage toevoeg, is het verzamelen en op één plek weergeven van die waarnemingen. Daarvan is deze bijdrage een voorbeeld1,2.
In de Missa3 komen in vier delen alle vijf zangsolisten en vertegenwoordigers van alle instrumentgroepen solistisch aan bod, dat weet u al. Drie van deze delen hebben in eerdere bijdragen4 al enige aandacht gekregen, maar het Quoniam tu solus nog niet. Hierin schittert behalve de bas een onverwachte vertegenwoordiger van de koperblazers en wel de jachthoorn (Corno da caccia). Onverwacht, maar o zo passend: het instrument dat koningen en overwinnaars representeert, vergezelt hier de bas die de Heer bezingt: Jezus Christus, de hoogste, want Hij alleen is heilig (vrije vertaling van het Quoniam).
Niet alleen de keuze van het instrument maar ook het terugkerend motief van de jachthoorn onderstreept het perfecte karakter van Jezus. Dat motief is namelijk een muzikaal palindroom; van links naar rechts gelezen staan er dezelfde noten als van rechts naar links. Alsof dat nog niet genoeg is, bestaat het motief ook nog eens uit tweemaal een octaafsprong, Jezus' volmaaktheid nog eens onderstrepend.
Tot zover de jachthoorn. Natuurlijk doet de bas niet onder in het prijzen van de Heer. Zijn volmaaktheid wordt in maat 77 nog eens bezongen door een octaaf op zijn naam. Ook wordt de positie van Jezus (de hoogste) duidelijk gemaakt in maat 59, waar de bas zijn hoogste noot zingt op altissimus.
Oh ja, de titel van deze bijdrage, polonaise, verdient nog een verklaring. De polonaise is een dans in een majesteitelijk langzame driekwartsmaat. In dat ritme en tempo heeft Bach dit Quoniam gecomponeerd. Niet alleen passend om de hemelse koning mee te prijzen, maar ook om August de 3e, de nieuwe keurvorst van Sachsen en toekomstige koning van Polen(!) mee te paaien voor een positie aan zijn hof. Tja, Bach diende meer dan één Heer.
Noten:
1 Eduard van Hengel, Johann Sebastian Bach – vocale werken
2 John Maclay, Mass in B minor, User guide prepared for the Choral Society of Grace Church, 2013
3 De Missa is het eerste gedeelte (uit 1733) van de Hohe Messe en bestaat uit het Kyrie (drie delen) en het Gloria (negen delen). Zie ook de vertaling op deze website.
4 Laudamus te in bijdrage ‘koningin’, Domine deus in bijdrage ‘duetten’ en Qui sedes in bijdrage ‘songfestival’.