Therapie

Vorige week hebben J. en ik een workshop gegeven voor ons koor en genodigden over de Hohe Messe. J. legde ons met een Lutherse blik -Bach was Luthers- de betekenis van de Mis uit; doordat God de moeite heeft genomen naar ons af te dalen, hebben wij kans op te gaan naar het hemelrijk. Letterlijk en figuurlijk staat hierin de kruisiging van Jezus centraal, bezongen in het Crucifixus. 

In deze workshop mocht ik vertellen over de muzikale en buitenmuzikale wonderen, verborgen in de Hohe Messe, zoals verhaald in deze website. Dat was leuk om te doen: ik kan feiten vertellen en ontdekkingen melden en illustreren. Toch had ik ook nu -weliswaar voldaan na afloop- het gevoel dat ik over de essentie, dat wat mij raakt bij Bach, niet heb kunnen praten. Een gevoel dat mij ook regelmatig bekruipt bij het schrijven van mijn bijdragen op deze website. Het is een gevoel dat raakt aan machteloosheid: waarom ben ik niet in staat -anders dan met wat muziek-technische voorbeelden- in een paar woorden uit te leggen, waarom Bachs muziek zeer, zeer de moeite van beluisteren waard is? Om die machteloosheid het hoofd te bieden, ben ik in therapie gegaan, namelijk het lezen¹ over deze kloof tussen taal en muziek.

Ik sta aan het begin van mijn therapie, maar wil alvast wat bevindingen melden: muziek is de taal van het gevoel. Muziek is in staat om rechtstreeks uitdrukking te geven aan gevoel, zonder tussenkomst van woorden. Muziek maakt dus geen melding van een beperkt, tekstueel aftreksel van gevoel, zoals blijdschap of droefheid, maar van het totale domein van het gevoel zelf. Daarentegen is iedere lezing of website over muziek per definitie talig. Natuurlijk beschrijven we dan met taal dat muziek over emoties gaat, maar we beschrijven de emoties niet, we beschrijven de verzameling talige begrippen, die elementen vormen in het rijk van het gevoel. En om zo dichtbij mogelijk te komen, grijp ik naar muziek-technische termen, lekker veilig en talig, om zo de door het muziek opgeroepen gevoel te benoemen, te verklaren. Dat lukt natuurlijk niet echt. De talige wereld, bestaande uit woorden en teksten, is prima in staat de begrippen binnen de gevoelswereld te beschrijven, maar niet het gevoel zelf. Dat is het domein van de muziek. De deelverzameling van de talige en muzikale wereld is leeg.

Na mijn aandeel in de workshop ontving ik aardige opmerkingen, de meeste mijn enthousiasme en gedrevenheid prijzend. Natuurlijk ben ik daar dankbaar voor, maar dikwijls voelt dit enthousiasme als gecamoufleerde onkunde om met rede de grootsheid van Bach uit te leggen. De mooiste opmerking -en daarmee de hoofdreden voor deze bijdrage- kwam van M. ‘Bij het luisteren naar muziek van Bach’, zei M. mij, ‘heb ik altijd het gevoel, dat het uiteindelijk wel goed komt.’ Raak! Dat is het. Ik moet dit niet willen gaan uitleggen, dan trap ik weer in mijn valkuil. Bachs muziek maakt melding van het goede.

Ik volg mijn therapie (het lezen van een boek¹) langzaam, omdat ik het vormen van mijn mening en het tot mij nemen van informatie samen op wil laten gaan, maar mochten zich ontwikkelingen voordoen, die tot iets anders leiden dan dit gestamel, dan hoort u nog van mij.

¹ Taal geven aan muziek - Een nieuwe harmonieleer, Jos Kessels, uitg. Boom, 2023.